نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسنده
عضو هیأت علمی دانشگاه
چکیده
عقد نکاح در تمام مذاهب و نظامهای حقوقی، به دلیل کارکرد بیبدیل در سلامت و بقای اجتماع، همـواره در سایـه چتـر حمـایت حکـومت، و قانونگذاران بوده است. توالد و تناسل که بقای ملتها به آن متکی است، خود مرهون حق استمتاع جنسی است و به دلیل اهمیت این حق و تکلیف متقابل زوجین به برقراری رابطه جنسی سالم، شناخت شروط ناظر بر آن و بررسی وضعیت حقوقی آنها، از اهمیت قابل ملاحظهای برخوردار است. تتبع و تعمق در اقوال و نظرات پژوهشگرانی که خود را با این مسئله آشنا کردهاند، حکایت از وجود اختلافی عمیق چه در میان فقها و چه در میان حقوقدانان دارد.به نظر میرسد، دلیل اصلی این اختلاف به فقد اجماع و اتفاقنظر بر روی تعریف و ماهیت حقوقی نکاح و تشخیص مقتضای ذات آن از سایر اقتضائات برمیگردد. عدهای تمتع و اتحاد جنسی و عدهای دیگر زوجیت و پیوند زناشویی را هدف از عقد نکاح میدانند و گروهی دیگر، همکاری و شرکت در زندگی را هدف از این عقد مقدس برشمردهاند.بنابراین ما در این نوشتار ابتدا به شناخت ماهیت و ذات عقد نکاح پرداخته، و به این پرسش مهم پاسخ خواهیم گفت که مقتضای ذات عقد نکاح چیست؟ و سپس در مورد شروط ناظر به روابط جنسی زوجین بحث خواهیم کرد. در پاسخ به سوال نخست باید گفت که اثر نخستین و بالذات نکاح، علقه و پیوند زوجیت است و بقیه آثار مترتب بر این اثر هستند. و نیز در پاسخ به سوال دوم، با تفکیک شروط به شروط ممنوع کننده روابط جنسی و محدود کننده، این نتیجه حاصل شد که دسته اول به دلیل مخالفت با نظم عمومی و اخلاق حسنه و نیز سلب حق به طورکلی، باطل بوده ولی مبطل نکاح نیست، ولی شروط دسته دوم اصولاً نافذ هستند.
کلیدواژه‌ها
- القرآن الکریم انتشارات شجره طیبه، قم، 1385، مترجمس: مهدی الهی قمشه‌ای.
- ابن منظور، م. (1414 ه ق). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
- الماسی، ن. (1384). حقوق بین الملل خصوصی (چاپ سوم). تهران: نشر میزان.
- امامی، ح. (1372). حقوق مدنی (ج4، چاپ دوازدهم). تهران: کتابفروشی اسلامی.
- انصاری، م. (1415 ه ق). کتاب نکاح. قم: کنگره شیخ انصاری.
- ایروانى، ب. (1427 ه ق). دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی على المذهب الجعفری (جلد2،چاپ دوم). قم: دارالفقه للطباعه و النشر.
- بجنوردى، م. (1401 ه ق). قواعد فقهیه (چاپ سوم، جلد2). تهران: مؤسسه عروج.
- جبعی، ز. ملقب به شهید ثانی (1418 ه ق). مسالک الافهام فی الشرایع لاسلام (جلدهشتم). قم: انتشارات موسسه المعارف الاسلامیه.
- جزیرى، ع.، غروى، م. (1419 ه‌ق). الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت علیهم السلام. بیروت: دارالثقلین.
- حسنى، ه. (1421 ه ق). نظریة العقد فی الفقه الجعفری. بیروت: منشورات مکتبة هاشم.
- حلّى (ابن ادریس) م. (1410 ه ق).السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- حلی، ج. (1409ق). قواعد الاحکام فی المسائل الحلال والحرام(جلد دوم). تهران: انتشارات استقلال.
- حلی (علامه)، ح. (1421ه ق). تلخیص المرام فی معرفه الاحکام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- حلّی (علامه)، ح. (1415ه ق). تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة (ط ـ القدیمة، جلد2). مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- حلی، م. (1410ق). السرائر (جلد دوم، چاپ دوم). قم: موسسه نشر اسلامی.
- حلّى، م. (1425 ه ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: انتشارات مرتضوى.
- حلّى (فخر المحققین) ، م.(1387 ه ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
- حلی (محقق)، ن. (1412ه ق). نکت النهایه (جلد 2). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علیمه قم.
- راوندی، ق. (1405ه ق). فقه القرآن (جلد دوم، چاپ دوم). قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
- زنجانى، م. (1419 ه ق). کتاب نکاح (جلد23). قم: مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز.
- سیستانی، ع. (1417ه ق). منهاج الصالحین(جلد3، چاپ پنجم). قم: دفتر آیت الله سیستانی.
- شایگان، ع. (1375). حقوق مدنی(چاپ سوم). قزوین: انتشارات طه.
- شیرازى، ن. (1424ه ق). کتاب النکاح (جلد6). قم: نتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام.
- شهیدی، م. (1386). شروط ضمن عقد. تهران: انتشارات مجد.
- شیخ طوسی، ا. (1351). مبسوط فی فقه الامامیه(جلد چهارم، چاپ سوم). قم: المکتبه المرتضویه.
- صفایی، ح. (1372). حقوق خانواده(جلد اول، چاپ سوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- طوسی، م. (1407ه ق). الخلاف(جلد4). قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم.
- طوسی، م. (1417ه ق). الاجتهاد و التقلید(العده فی اصول الفقه، جلد1). قم: چاپخانه ستاره.
- عاملى، ع. ملقب به محقق ثانى (1414 ه ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد(چاپ دوم). قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- عاملى (شهید ثانى)، ز. (1410 ه ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشی - کلانتر، جلد5). قم: کتابفروشى داورى.
- فومنى گیلانی، م. (1426 ه ق). جامع المسائل(جلد 4، چاپ دوم). قم: دفتر آیت الله گیلانی.
- قمّى، ص. (1412 ه ق). فقه الصادق علیه السلام (للروحانی). قم: دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام،
- کاتوزیان، ن. (1365). فلسفه حقوق(ج1 ، چاپ دوم). تهران: انتشارات بهنشر.
- کاتوزیان، ن، (1368). حقوق خانواده، نکاح وطلاق (جلد1، چاپ پنجم). تهران: انتشارات بهنشر.
- کاتوزیان، ن. (1383). قواعدعمومی قراردادها(جلد3، چاپ چهارم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ن. (1383). اعمال حقوقی(چاپ نهم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاتوزیان، ن. (1384). عقود معین(جلد اول، چاپ نهم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
- لنگرودی، م. (1355). حقوق خانواده. تهران: چاپخانه صدری.
- محقق دامادیزدی، م. (1360). حقوق مدنی زوجین در زمان زناشویی دائم از دیدگاه قران. تهران: بنیاد قران.
- محقق داماد یزدى، م. (1380). بررسى فقهى حقوق خانواده- نکاح و انحلال آن(چاپ چهارم). قم: انتشارات علوم اسلامی
- محقق داماد یزدى، م. (1406 ه ق). قواعد فقه(جلد2،چاپ دوازدهم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامى.
- مراغه اى، ع. (1417 ه ق ). العناوین الفقهیه(جلد2). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- موسوی خمینی، ر. (1386). تحریرالوسیله(ج2). قم: دفترانتشارات اسلامی.
- نائینى، م. (1373 ه ق). منیة الطالب فی حاشیة المکاسب(جلد2). تهران: المکتبة المحمدیة
- نجفی، م. (1981ه ق). جواهرالکلام(جلد پنجم، چاپ هفتم). بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
- نراقى، ا. (1415 ه ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
- نراقى، ا. ( 1417 ه ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
- نوری (محدث)، م. (1408 ه ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل (جلد 14). بیروت: موسسه آل البیت علیهم السلام.
)