قاعده «لزوم معاشرت به معروف» در روابط زن و شوهر

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

این مقاله به واکاوی قاعده کمتر شناخته­ شده «لزوم معاشرت به معروف در روابط زن و شوهر» می‌پردازد. به موجب این قاعده، رفتار متقابل زن و شوهر باید هماهنگ با عرف روزآمد جامعه مسلمانان باشد. این به معنای آن است که افزون بر آموزه­های دینی مستفاد از کتاب و سنت، آن دسته از عرف­های عقلانی که در متون دینی صریحاً یا ضمناً از آن­ها نهی نشده باشد، می­تواند و باید هماهنگ با آموزه‌های دینی نقش تعیین­کننده­ای در ترسیم نظام حقوق خانواده ایفا نماید؛ حتی اگر این عرف­ها نوپیدا باشند. بدین­سان «معروف» مفهومی عرفی است که مصادیق آن بر حسب زمان و مکان و نیز درجه تمدن و فرهنگ جامعه اسلامی که زوجین در آن زندگی میکنند، می­تواند متفاوت باشد.مقاله به روش تحلیلی و با استناد به قرآن مجید، سنت پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) و موارد استناد فقیهان به لزوم معاشرت به معروف، برای توسعه آن به یک قاعده فقهی الزامی استدلال نموده و با توجه به عموم ادله نشان داده است که قاعده می­تواند در همه قلمروهای روابط خانوادگی از جمله: مدیریت خانواده، روابط زناشویی زوجین، چند و چون نفقه، سکنای زوجین و تصمیم درباره کم و کیف فرزندآوری مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential Rule of Necessity of Behaving Reasonably in Marital Relationship

نویسندگان [English]

  • Rahim Nobahar 1
  • Seyedeh Omolbanin Hoseini 2
1 Shahid Beheshti University
2 Tarbiat Modares University
چکیده [English]

This article analyzes a lesser-known rule in the Islamic jurisprudence entitled “The necessity of behaving reasonably in marital relationship”. According to the rule, the mutual legal relationship between wife and husband must be based on the current rational custom of Islamic society. In other words, in addition to what holy Qur’an says, the manner of the Prophet Mohammad, and infallible Imams, new rational customs can and must play decisive role in determining the frame-work of Islamic family law, as  far as they have not been rejected explicitly or implicitly in Islamic teachings.  In this way the examples of customary and reasonable behavior may vary from time to time, place to place and from one culture and civilization to another. Due to the generality of the evidence supporting the rule from the Holy Qur’an, narrations (ahadith) and jurists’ reliance upon the ruling in different cases, the article tries to strengthen and develop the rule and shed light on its implementation in areas like management of the family, sexual relationship, financial issues, residency and decision about reproduction.

  1. ابن فارس، ا. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. چاپ اول. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  2. ابن منظور، ا. (1414ق). لسان العرب، چاپ سوم. بیروت: دار‏الفکر للطباعه والنشر والتوزیع.
  3. امامی، ح. (1347). حقوق مدنی. جلد چهارم. چاپ دوم. اسلامیه.
  4. بحرانى، ح. (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. چاپ اول. قم: مجمع البحوث العلمیه.
  5. بحرانی، ی. (‏1405ق). الحدائق‏الناضـره فی أحکام‏العتـره ‏الطاهره. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  6. جبعی عاملی (شهید ثانی)، ز. (1410ق). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. چاپ اول. قم: داوری.
  7. جبعی عاملی (شهید ثانی)، ز. (1413ق). مسالک الأفهام الی تنقیح شرایع الإسلام. چاپ اول. قم: مؤسسه معارف اسلامی.
  8. حائری طباطبایی، ع. (1418ق). ریاض المسائل. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت(ع).
  9. حائری طباطبایی، م. (بی‌تا). کتاب المناهل. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت(ع).
  10. حر عاملی، م. (1403). وسایل‏الشیعه. تهران: اسلامیه.
  11. حلی[علامه]، ح. (1413‌ق.الف). قواعد ‏الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام. چاپ اول: دفتر انتشارات اسلامى.
  12. حلی[علامه]، ح. (1413ق.ب). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. چاپ دوم. دفتر انتشارات اسلامی.
  13. حلی[محقق]، ج. (1408‎ق). شرائع‏الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم. قم: اسماعیلیان.
  14. خرازی، م. (1374). مصاحبه در: نقش زمان و مکان در اجتهاد. ج 14. قم: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  15. راغب اصفهانى، ح. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. چاپ اول. لبنان ـ سوریه: دار العلم ـ الدار الشامیه.
  16. رشید رضا، م. (1393ق). تفسیر المنار. چاپ دوم. بیروت: دار المعرفه.
  17. سبزواری [محقق]، م. (1423ق). کفایه الأحکام. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  18. سبزواری، ع. (1413ق). مهذب الأحکام. چاپ چهارم. قم: مؤسسه المنار.
  19. صانعی، ی. (1390). استفتائات قضایی. جلد دوم. چاپ چهارم. قم: پرتو خورشید.
  20. صدر، م. (1395ق). المعالم الجدیده. چاپ دوم. تهران: مکتبه النجاح.
  21. صدر، م. (1420ق). ماوراء الفقه. چاپ اول. بیروت: دار الأضواء للطباعه و النشر و التوزیع.
  22. طباطبایی یزدی، م. (1409ق). العروه الوثقى. چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الأعلمی.
  23. طباطبایی، م. (1367). تفسیر المیزان. (ترجمه محمد‏تقی مصباح یزدی). چاپ چهارم. بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  24. طباطبائی، م. (بی‌تا). حاشیه الکفایه. قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
  25. طباطبایی، م. (1393). المیزان فی تفسیرالقرآن. چاپ سوم. قم: اسماعیلیان.
  26. طبرسی، ف. (1379ق). مجمع‏البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  27. طریحى، ف. (1416ق). مجمع‏البحرین. چاپ سوم. تهران: مرتضوى.
  28. طوسی، ا. (1387ق). المبسوط فی الفقه الإمامیه. چاپ سوم. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
  29. فاضل هندی، م. (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. چاپ اول. دفتر انتشارات اسلامى.
  30. فیض کاشانی، م. (بی‌تا). مفاتیح الشرایع. قم: کتابخانه آیتالله مرعشی.
  31. قمّى، ا. (1413‌ق). جامع الشتات فی أجوبه السؤالات. چاپ اول. تهران: مؤسسه کیهان.
  32. کاتوزیان، ن. (1388). حقوق خانواده. جلد اول. چاپ هشتم (ویرایش جدید). تهران: شرکت سهامی انتشار.
  33. مجلسى، م. ب. (1403‌ق). بحار الأنوار. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  34. مجلسی، م. ت. (1406ق). روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. چاپ دوم. مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
  35. محقق داماد، م. (1376). بررسی فقهی حقوق خانواده. چاپ ششم. نشر علوم اسلامی.
  36. مغنیه، م. (1421ق). فقه الإمام ‏الصادق (ع)، چاپ دوم. قم: انصاریان.
  37. مکارم شیرازی، ن. (1424ق). کتاب النکاح. چاپ اول. قم: انتشارات مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع).
  38. موحدی لنکرانی، م. (1421ق). تفصیل الشریعه فی شرح تحریرالوسیله (نکاح). چاپ اول. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
  39. موسوی خمینی، ر. (1390ق). تحریر‏الوسیله. چاپ دوم. قم: اسماعیلیان.
  40. موسوی عاملی، م. (1411ق). نهایه المرام فی شرح مختصر شرایع الإسلام. چاپ اول. دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  41. نجفى، م. (1408ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
  42. هاشمی، م. ( 1417ق). بحوث فی علم الاصول. چاپ دوم. قم: انتشارات مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیه.
  43. واسعی، م. (1387). جایگاه عرف در فقه. چاپ دوم. تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.