مقایسه ادراک و آرمان ساختار خانواده در والدین و فرزندان جوان آن‌ها

هدف از اجرای پژوهش حاضر ـ به‌عنوان یک پژوهش ملی ـ مقایسه ادراک و آرمان ساختار خانواده در والدین و فرزندان جوان آن‌ها می‌باشد. بدین منظور تعداد 376 خانواده (1128 نفر) متشکل از پدر، مادر و یک فرزند جوان (15 تا 29)، از میان خانواده‌های ساکن در شهرهای تهران، اصفهان، تبریز، سنندج و خرم‌آباد با روش نمونه-گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. هر سه عضو خانواده‌های شرکت‌کننده در طرح به‌طور جداگانه مقیاس ارزشیابی انطباق‌پذیری و پیوستگی خانواده (ویرایش سوم، FACES-III، السون و همکاران، 1985) را تکمیل کردند. قبل از اجرای پرسشنامه‌ها، اطلاعات دموگرافیک مورد نیاز در مورد خانواده طی مصاحبه‌ای با اعضای خانواده، اخذ گردید. یافته‌های پژوهش با استفاده از روش‌های آماری تحلیل واریانس آمیخته و یک‌راهه و آزمون تعقیبی شفه تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که فاصله قابل توجه نسلی در حوزه ساختار و کنش خانواده (در سطح ادراک شده و ایده‌آلی) وجود ندارد و بیشتر خانواده‌ها در نظام خانوادگی متعادل جای دارند. البته از نظر ساختار ادراک شده خانواده در حالی-که هر دوی والدین ساختار خانواده خود را به-صورت «انعطاف‌پذیر ـ پیوسته» ادراک کرده‌اند، فرزندان جوان آن‌ها ساختار واقعی خانواده خود را به‌صورت «بی‌نظم ـ پیوسته» ادراک کرده‌اند. هم-چنین در جمع‌بندی کلی از پنج شهر مورد مطالعه، داده‌ها نشان می‌دهند که هر سه عضو مورد مطالعه خانواده، یعنی والدین و فرزند ساختار ایده‌آلی خانواده خود را به‌صورت «بی‌نظم ـ پیوسته» ترسیم کرده‌اند و به عبارت دیگر خواهان پیوستگی و انعطاف‌پذیری بیشتری هستند. هم‌چنین مقایسه نتایج داده‌ها حاکی از وجود تفاوت معنادار بین وضعیت‌های ادراک شده و ایده‌آلی جوانان و هم‌چنین وضعیت‌های ادراک شده و ایده‌آلی والدین است. تفسیر و تبیین یافته‌های پژوهش در محورهای زیر انجام شده است: در مورد تبیین قرار گرفتن خانواده در وضعیت متعادل و فقدان شکاف نسلی، به نظام خانوادگی متعادل که وضعیت مثبت‌تری نسبت به سایر نظام‌ها دارد و منجر به توازن و کارکرد سالم خـانواده‌هـا می‌شود، استناد شده است. انطباق-پذیری و پیوستگی مناسب در این نظام، یکی از معیارهای سلامت کنش‌وری و ساختار خانواده در نظریه سر کامپلکس السون و نیز بسیاری از دیگر نظریه‌های ساختاری خانواده محسوب شده و از عوامل مهم انسجام و میزان توافق بین نسلی می-تواند باشد. در عین حال پژوهشگران در تبیین تفاوت‌های والدین و فرزندان در وضعیت‌های پیوستگی و انطباق‌پذیری اعتقاد دارند عوامل مختلفی از جمله: تجربه متفاوت شرایط استرس‌زا، محیط اجتماعی، انتظارات متفاوت و مانند آن به تفاوت یا تضاد دیدگاه والد- فرزند در خصوص ارتباط (واقعی یا فرضی) منجر می‌شود.