تحلیل روانشناختی رابطه والد-فرزندی در ضرب المثلهای ایرانی: یک پژوهش کیفی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی

چکیده

با توجه به این که ضرب­المثل­ها در هر جامعه نمایانگر عقاید و آداب و رسوم و هنجارهای رایج می­باشند، بررسی دقیق آنها می­تواند درک بهتری از کیفیت روابط خانوادگی ایجاد نماید. هدف این پژوهش تحلیل کیفی ضرب­المثل­های ایرانی مرتبط با رابطه والد-فرزندی است. ضرب­المثل­های حاوی کلمه مادر، پدر، فرزند و مترادف­های آنها مورد تحلیل کیفی قرار گرفتند. یازده مقوله اصلی بر اساس تحلیل­ها استخراج گردید که عبارتند از: جایگاه ویژه و منحصر به فرد والدین برای فرزند، همجوشی والد-فرزند، تفاوت کیفی نقش مادر و پدر، سبک فرزندپروی، رقابت­کننده­های رابطه والد-فرزندی، امتیازات والدگری، هزینه­های والدگری، فرزند سرمایه تحت تملک والدین، بی­ملاحظگی فرزند نسبت به والدین، فرزند صاحب مال والدین، و تفاوت کیفی فرزند پسر و دختر هریک از مقوله­های مذکور شامل مقوله­های فرعی می­باشند. بر اساس نتایج، رابطه والد-فرزندی رابطه­ای مهم و بی­رقیب داراست. والدگری علاوه بر منافعی که به همراه دارد دشواری­های زیادی را نیز شامل می­گردد که باعث می­شود فرزندان همیشه نسبت به والدین احساس دین و حتی گناه داشته باشند. در ضرب­المثل­ها رابطه والد-فرزندی چنان درهم­تنیده و نزدیک به تصویر کشیده شده است که تصور وجود مفاهیمی چون مرز و تمایزیافتگی در این رابطه را دشوار می­سازد. همچنین جایگاه مادر برای فرزند برتر از جایگاه پدر توصیف شده است که در خانواده سنتی این امر کمک زیادی به ارتقاء جایگاه زنان در هرم قدرت خانواده می­کرده است. بر اساس نتایج میل جنسی، منافع مالی و تهدید جانی مهمترین عوامل تهدید کننده رابطه والد-فرزندی هستند. بدین ترتیب رابطه والد-فرزندی که در جامعه سنتی ایران محوری­ترین رابطه برای افراد محسوب می­شده است نیز رابطه­ای کاملا مورد اعتماد نیست و تحت تاثیر منفی فردگرایی و منفع­طلبی طرفین قرار می­گرفته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Psychological Analysis of Parent-Child Relationship in Iranian Proverbs: A Qualitative Study

نویسنده [English]

  • Mona Cheraghi
Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Due to the fact that proverbs in each society represent common beliefs and customs and norms, their careful examination can provide a better understanding of the quality of family relationships. The aim of this study is to analyze the quality of Iranian proverbs related to parent-child relationship. Proverbs containing the word mother, father, child and their synonyms were analyzed qualitatively. Eleven main categories were extracted: Special and exclusive status of parents for a child, fusion in parent-child relationship, qualitative difference between the role of mother and father, child rearing style, parent-child relationship competitions, parenting benefits, parental expenses, parenting child's equity, owning the child by parents, child's loss of empathy toward parents, owning parent's property, Qualitative difference between son and daughter. Each of these categories includes sub category. Based on the results, parent-child relationship is a significant relationship. Parents, in addition to their benefits, also have a lot of difficulties, which make children always feel guilty toward their parents. In proverbs, the parent-child relationship is so tangled and closely imaged that it makes it hard to imagine the existence of concepts such as boundaries and differentiation in this regard. Also, the mother's position for the child is superior to the father. In the traditional family, this greatly contributes to promoting the status of women in the family power pyramid. Sexual desire, financial interests and life threatening are the most important threats to the parent-child relationship. Thus, the parent-child relationship, which is considered to be the most pivotal relation of people in traditional society of Iran, is also not completely trusted and is negatively influenced by the individualism and benefit of the parties.

کلیدواژه‌ها [English]

  • - Iranian family
  • Parent-Child Relationship
  • Proverbs

مراجع

  1. آزاد ارمکی، تقی (1386). جامعه‌شناسی خانواده ایرانی. تهران: سمت.
  2. آزادمهر، آزاددخت؛ منصور زاهدی، شادی؛ زنجانیان، کتایون و اسلامی، سیدعلیرضا (1379). عوامل موثر در طلاق. مجموعه مقالات نخستین همایش سراسری علل و پیامدهای طلاق. اصفهان ص53.
  3. احمدی، خدابخش، پاکنژاد، فرشته (1396). وضعیت شاخص‌های تمایزیافتگی در خانواده تهرانی. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی. شماره 30، 239-219.
  4. ارزانی، حبیب رضا (1392). مسئولیت اخلاقی فرزندان در برابر والدین در قرآن و عهدین. فصلنامه اخلاق، سال سوم، شماره 4، 132-121.
  5. اشرف‌زاده، رضا و کلانی، معصومه (1391). خانواده در ایران باستان و شاهنامه. مجله زبان و ادبیات فارسی، شماره 35، 101-124.
  6. اعزازی، شهلا (1376). جامعه‌شناسی خانواده با تاکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در جامعه معاصر. تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
  7. افقری، فاطمه، بهرامی، فاطمه، فاتحی‌زاده، مریم السادات (1393). بررسی آسیب های موجود در تعامل والدین با فرزندان متاهل خود. فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان درمانی ، سال پنجم، شماره 18، 62-35.
  8. امین‌الرعایا، پروین و شریفی، شهلا و الیاسی، محمود (1393). بررسی ویژگی‌های منتسب به زنان در ضرب‌المثل‌های فارسی. پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 34، 120-89.
  9. باقری، بهادر و باقری، فاطمه (1391). زن در آیینه ضرب‌المثل‌های ایرانی. مجله انسان‌شناسی. سال دهم، شماره 16، 52-29.
  10. بشارت، محمدعلی، هوشمند، سیده نعیمه، رضازاده، سید محمدرضا، غلامعلی لواسانی، مسعود (1394). پیش بینی رضایت زناشویی فرزندان بر اساس سبک های فرزند پروری والدین. فصلنامه رویش روان شناسی، شماره 12، 51-60.
  11. بشارت، محمدعلی، جباری، آرزو، سعادتی، مهسا (1395). پیش بینی شاخص های دلبستگی فرزندان براساس شاخص های دلبستگی والدین: مطالعه بین نسلی. فصلنامه روانشناسی تحولی: روانشناسان ایرانی، شماره 49،12-3.
  12. بهروزی، ناصر، فرزادی، فاطمه و فرامرزی، حمید (1395). رابطه علی خشونت فیزیکی و عاطفی والدین با مدیریت خشم و رفتارهای پرخاشگرانه کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای با میانجی‌گری رابطه والد- فرزند و همدلی. فصلنامه سلامت روان کودک، شماره 8، 58-43.
  13. بیمن، ویلیام (1386). زبان، منزلت و قدرت در ایران. ترجمه رضا مقدم کیا. تهران: نشر نی.
  14. پناغی، لیلی، زاده محمدی، علی، باقریان، فاطمه، پاکدامن، شهلا، احمدآبادی، زهره، محمدی، سمیه (1395). جستجوی الگوهای سلامت خانواده ایرانی: یک مطالعه کیفی. فصلنامه خانواده‌پژوهی. 46، 196-179.
  15. پرتوی‌آملی، مهدی (1385). ریشه‌های تاریخی امثال و حکم. تهران: انتشارات سنایی.
  16. پیرمرادی، سعید (1383). روانشناسی فرهنگی و روانشناسی خانواده ایرانی. اصفهان: همام.
  17. پیکانپور، مریم (1388). مادر از دیدگاه دو ادیب معاصر: پروین اعتصامی و انیسه عبود. مطالعات ادبیات تحقیقی، 3(9)، 45-27.
  18. ترکاشوند، جواد، مظاهری، محمدعلی، پسندیده، عباس (1392). الگوی اسلامی سلسله مراتب در خانواده با رویکرد روانشناختی. فصلنامه علوم حدیث، شماره 70، 103-79.
  19. جنادله، علی و رهنما، مریم (1393). دگرگونی در الگوی متعارف خانواده ایرانی (تحلیل ثانویه داده‌های ملی). خانواده-پژوهی، 10 (39)، 277-296.
  20. چراغی، مونا (1393). سبک‌های ارتباط با خانواده همسر در زوجین ایرانی و طراحی و بررسی اثربخشی بسته مداخله‌ای مبتنی بر فرهنگ بر سازگاری زناشویی و کیفیت ارتباط با خانواده همسر. پایان‌نامه جهت اخذ دکتری. دانشگاه شهیدبهشتی.
  21. چراغی، مونا، مظاهری، محمدعلی، موتابی، فرشته، پناغی، لیلی و صادقی، منصوره‌السادات (a1394). مقایسه ارتباط با خانواده همسر در زنان و مردان متاهل ایرانی. خانواده‌پژوهی، 11 (41). 32-7.
  22. چراغی، مونا، مظاهری، محمدعلی، موتابی، فرشته، پناغی، لیلی، صادقی، منصوره‌السادات، سلمانی، خدیجه (b1394). پیش‌بینی رضایت زناشویی براساس کیفیت ارتباط همسران با دو خانواده اصلی. راهبرد فرهنگ. 31، 126-99.
  23. حلی‌ساز، مریم، مظاهری، محمدعلی، پناغی، لیلی، حسنی، فریبا (1394). ارزش‌های فرزندپروری مادران کودکان 3 تا 5 ساله: مطالعه‌ای پدیدارشناسانه. فصلنامه راهبرد فرهنگ، شماره 29، 121-148.
  24. حمیدی، فریده و انصاری، شهلا (1395). رابطه شیوه های فرزند پروری والدین با سخت رویی و بهزیستی روانشناختی دانش آموزان. فصلنامه خانواده و پژوهش. سال سیزدهم، شماره 32، 67-47.
  25. رحمانی، نرگس؛ قسیمی، میترا؛ محتشمی، جمیله؛ علوی مجد، حمید و یغمایی، فریده (1388). علل روانی، اجتماعی و اقتصادی طلاق از دیدگاه متقاضیان طلاق دادگاه‌های خانواده تهران 86-1385. فصلنامه دنا. دوره 4، شماره 3و 4، 14-1.
  26. زاهدی، کیوان و شمس، محمدعلی (1388). خویشاوندی و جنسیت در خانواده و بازتاب آنها در زبان. خانواده پژوهی، 5 (19)، 308-281.
  27. زرگر، فاطمه و نشاط‌دوست، حمید طاهر (1386). بررسی عوامل موثر در بروز طلاق در شهرستان فلاورجان. خانواده پژوهی، 11، 737- 750.
  28. سامانی، سیامک (1386). بررسی عمده‌ترین عوامل ایجادکننده درگیری‌های زناشویی در گروهی از دانشجویان متاهل در دانشگاه شیراز. خانواده پژوهی، 11 (3)، 658-669.
  29. سریع‌القلم، محمود (1390). اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار. تهران: نشر فرزان روز.
  30. خانزاده، عباسعلی حسین و میرزایی، فرشته (1396). نقش انسجام خانواده و تعامل والد-فرزند در تبیین حرمت خود دانش آموزان. فصلنامه اندیشه‌های نوین تربیتی. سال 13، شماره 49، 136-115.
  31. خزلی، مسلم و سلیمی، علی (1395). زن در آیینه ضرب‌المثل‌های کردی و عربی. نشریه ادبیات تطبیقی. سال 8، شماره 15، 113-135
  32. ذوالفقاری، حسن (1386). بازتاب مسائل اجتماعی در ضرب‌المثل‌های فارسی. نجوای فرهنگ. شماره 3، 24-15.
  33. ذوالفقاری، حسن (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی اقوام ایرانی و کشورهای فارسی‌زبان. تهران: معین
  34. رضایی، حمید، ظاهری عبده‌وند، ابراهیم (1394). جایگاه زن و خانواده در ضرب‌المثل‌های بختیاری. دو فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه. سال سوم، شماره 6، 42-21.
  35. زندی، بهمن، عباسی، بیستون (1395). بازتاب روابط خویشاوندی در ضرب‌المثل‌های فارسی. فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، سال 4، شماره 6، 60-23.
  36. ساطوریان، سید عباس، طهماسیان، کارینه و احمدی، محمدرضا (1395). نقش ابعاد والدگری و رابطه والد-کودک در مشکلات رفتاری درونی سازی شده و برونی سازی شده کودکان. فصلنامه خانواده‌پژوهی، شماره 48، 700-683.
  37. شعبانی، رضا (1374). مبانی تاریخ اجتماعی ایران. تهران: نشر قومس.
  38. شعبانی، منصور، صراحی، محمد امین (1395). بازنمایی زنان در ضرب‌المثل‌های گیلکی (گونه اشکورات). فصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه. سال 4، شماره 11، 78-57.
  39. صفایی، صدیقه، بیگدلی، ایمان اله، طالع‌پسند، سیاوش (1390). رابطه خودپنداره مادر با سبک دلبستگی و خودپنداره فرزند. پژوهش‌های روانشناسی بالینی و مشاوره. دوره 1، شماره 2، 52-39.
  40. طاهری، م؛ قاسمی، خ؛ صدرجهانی، س؛ پورمحمدرضای‌تجریشی، م؛ اکبر‌ بیاتیانی، ع. و عرشی، ب. (1391). ارتباط سبک دلبستگی مادر با مهارت‌های ارتباطی فرزندان پسر عقب‌ماندۀ ذهنی آموزش‌پذیر. دوماهنامۀ علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، شماره 16، 173-165.
  41. عباسعلی‌زاده، علی (1389). صحنه‌هایی از بگومگوهای همسران. تهران: نشر قطره.
  42. عسگری، سید احمد، قاسمی اردهایی، علی (1389). بازنمایی نسلی در آگهی های تجاری تلویزیون. مجله مطالعات جامعه شناختی جوانان، شماره 2، 152-139.
  43. فرزادی، فاطمه، بهروزی، ناصر و شهنی ییلاق، منیجه (1395). رابطه علی بین شیوه های فرزندپروری، سبک های دلبستگی و بی انضباطی با میانجی گری خودتنظیمی هیجانی، مهارت های اجتماعی و نظریه ذهن. دو فصلنامه روانشناسی خانواده. سال سوم، شماره دو، 16-3.
  44. قندهاری، پردیس (1382). زن و قدرت: بررسی مردم‌شناختی عرصه‌ها و مصادیق قدرت در چند خانواده‌ تهرانی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
  45. کاظمی، ابوالفضل، شاهمرادی، سیده فاطمه، مهدوی، ملیحه سادات. آثار فرزندآوری با تاکید آیات و روایات در سبک زندگی اسلامی. فصلنامه سبک زندگی دینی، پیش شماره -1، بهار 1393 ص 71
  46. کوثری، مسعود، عسکری، سید احمد (1394). بازنمایی خانواده ایرانی از منظر روابط جنسیتی و نسلی در آگهی های تلویزیونی. فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران. شماره 32، 26-1.
  47. محسن‌زاده، فرشاد؛ محمدنظری، علی و عارفی، مختار (1390). مطالعات کیفی عوامل نارضایتی زناشویی و اقدام به طلاق (مطالعه موردی شهر کرمانشاه). فصلنامه مطالعات راهبردی زنان، 53، 7-23.
  48. محسنی تبریزی، علیرضا، معیدفر، سعید، گلابی، فاطمه (1390). بررسی اعتماد اجتماعی با نگاهی نسلی به جامعه. جامعه‌شناسی کاربردی. سال 22، شماره 41، 70-41.
  49. محمدپور، احمد، کریمی، جلیل، معروف‌پور، نشمیل (1391). مطالعه تفسیری بازنمایی زن در ضرب‌المثل‌های کردی (مورد مطالعه: گویش سورانی-مکریانی). زن در فرهنگ و هنر، دوره 4، شماره 3، 83-65.
  50. مظاهری، محمدعلی؛ صادقی، منصوره السادات؛ روشن، محمد؛ اشتریان، کیومرث؛ احمدی، علی‌یار؛ حمیدی، نفیسه؛ امامی، راحله؛ موتابی، فرشته؛ طهماسیان، کارینه؛ و پناغی، لیلی (1387). سیاست‌ها، راهبردها و راهکارهای کاهش و کنترل طلاق در کشور. طرح تحقیقاتی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی. چاپ شده.
  51. ملک‌عسکر، سعاده؛ موتابی، فرشته و مظاهری، محمدعلی (1393). مقایسه استانداردهای مربوط به زندگی مشترک، استانداردهای ارتباطی و رضایت زناشویی در افراد ساکن تهران در طول سه نسل اخیر. خانواده‌پژوهی، 10 (38)، 157-137.
  52. موحد، مجید، عسکری چاوردی، محمدجواد، یادعلی، زهرا (1391). تحلیلی جامعه‌شناختی از ضرب‌المثل‌های زنانه در شهرستان لامرد استان فارس، زن در فرهنگ و هنر، دوره چهارم، شماره دو، 120-101.
  53. موحد، مجید؛ عنایت، حلیمه و گرگی، عباس (1384). عوامل اقتصادی اجتماعی موثر بر نگرش زنان نسبت به نابرابری جنسیتی. پژوهش زنان، 3 (2)، 113-95.
  54. مینوچین، سالوادور (1395). خانواده و خانواده‌درمانی. ترجمه باقر ثنایی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  55. ناظر، محمد، مختاری، محمدرضا، صیادی، احمدرضا، مشایخی، فاطمه (1395). پیش بینی ویژگی های شخصیت فرزندان بر اساس سبک های فرزندپروری و ارتباط آن با پنج عامل بزرگ شخصیت والدین. مجله سلامت جامعه، سال دهم، شماره 1 39-29.
  56. نقیب زاده ، محمد (1387). سلسله مراتب خویشاوندی در قرآن کریم. دو فصلنامه قرآن شناخت، شماره 1، 180-167.
  57. Bowen, M. (1978). Family therapy in clinical practice. New York: Jason Aronson.
  58. Falicov, C. J. (2003). Culture in Family Therapy: New Variations on a Fundamental Theme. In Sexton, T. L., Weeks, G. R, Robbins, M. S. (Eds). Handbook of Family Therapy: The Science and Practice of Working with Family and Couples. (37-53).
  59. Jalali, B. (2005).Iranian Families. In McGoldrick, M., Giordano, J., Garcia-Preto, N. (Eds.). Ethnicity & Family Therapy (451-468). New York: Guilford Publication.
  60. Keller, H., Chasiotis, A. (2008). Maternal Investment. Family Relationships: an Evolutionary Perspective. Salmon, C. A. & Shackelford, T. K.
  61. Kurzman, C. (2008). A Feminist Generation in Iran. Iranian Studies. 41(3), 297-323.
  62. McGoldrick, M., Giordano, J., Garcia-Preto, N. (2005). Ethnicity & Family Therapy. New York: Guilford Publication.
  63. Roberto-Forman, L. (2008). Transgenerational Couple Therapy. In Gurman, A. S. (Eds). Clinical Handbook of Couple Therapy. (196-228). New York: Guilford Publication.
  64. Sadeghi, M. S., Mazaheri, M. A., Motabi, F., Zahedi, K. (2012). Marital Interactions in Iranian Couples: Examining the Role of Culture. Journal of Comparative Family Studies., Vol. 43, No.2,

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار