نقدی بر محدودیت قانونی حضانت مادر پس از فوت پدر در نظام حقوقی ایران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه عالی شهید مطهری

2 دانشجوی دکتری مطالعات زنان دانشگاه ادیان و مذاهب قم

چکیده

قوانین حضانت ایران از منظر حقوقی با خلأها و چالش‌هایی روبه­روست. یکی از خلاءها، موضوع تداخل حضانت مادر با ولایت ولی قهری در صورت فوت پدر است. بنابراین از قانون حمایت خانواده مصوب 1391 این انتظار می­رفت که به این مسئله مهم یعنی مشکلاتی که از عدم ولایت مادر در خانواده وجود دارد، بپردازد. ولی قانون حمایت خانواده نه تنها به خلاءهای مهمی که از لحاظ حقوقی برای حضانت وجود دارد نپرداخته، بلکه ماده 43 آن که راجع به حضانت است، می­تواند سبب به وجود آمدن مشکلات جدیدی برای خانواده شود. مطابق این ماده در صورت فوت پدر، جد پدری بنابر مصلحت می­تواند مانع حضانت مادر شود. این مقاله با بررسی خلاءهای حضانت مادر بر فرزند به سبب عدم ولایت، به این موضوع می­پردازد که ماده 43 قانون حمایت خانواده تنها سبب افزایش مشکلات در زمینه حضانت می­شود. همچنین مقاله پیشنهاداتی را در مورد داشتن حق ولایت مادر بر فرزند و همین طور اصلاح ماده 43 قانون حمایت خانواده می­دهد. به نحوی که در صورت فوت پدر، هیچ شخصی نتواند حضانت مادر را تحت هیچ عنوانی از او سلب نماید؛ مگر در موارد موجود در ماده 1173 قانون مدنی درباره سلب حضانت از والدین.

عنوان مقاله [English]

Criticism of the Legal Limitation on Maternal Child Custody after Death of Father in the Iranian Legal System

نویسندگان [English]

  • Masoomeh Mazaheri 1
  • Ala Sadat Afghah 2
1 University of Shahid Motahari, Tehran, Iran
2 University of Religions and Denominations, Qom, Iran
چکیده [English]

Iranian custody laws encounter with legal gaps and challenges. One of these challenges is the interference between the mother’s custody and the paternal grandfather’s guardianship in case the father is not alive. So, it was expected that the Family Protection Law from 2012 pays attention to this important issue, namely the problems which are arisen from the lack of mother’s right to child’s guardianship in families. But the Family Protection Law did not only pay attention to important legal gaps, its article 43 on child custody can even cause new problems for families. According to this article, in case of father death, paternal grandfather can prevent the mother from her right to child custody. Therefore, this article will focus on the issue that, concerning legal gaps on the maternal child custody in the absence of mother’s right to child’s guardianship, article 43 of family protection law only causes increasing problems in the field of custody. In addition, this article will give some suggestions about mother’s right to child’s guardianship, and will offer some revisions for article 43 of the Family Protection Law. These suggestions provide that in case of deceased father, no one, in any event, can prevent mothers from their right to child custody, except in cases of article 1173 of Civil Law that is about child custody deprivation of parents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Child Custody
  • Child’s Guardianship
  • Hardship
  • Child advisable
  • Grandfather
  1. ابن بابویه (شیخ صدوق)، م. (1409ق). من لا یحضره الفقهیه. ج 5. تهران: نشر صدوق.
  2. ابن فارس، ا. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. ج 3. تحقیق عبدالسلام محمد هارون. قم: مکتبه الاسلامی.
  3. اسدی، ل. س. (1386). ظرفیت حکومت اسلامی و ضرورت ولایت مادر. مطالعات راهبردی زنان، شماره 35، 63-31.
  4. امامی، س. ح. (1390). حقوق مدنی. ج 5. تهران: انتشارات اسلامیه.
  5. ایرانمنش، م. (1374). حضانت اطفال. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، حقوق، دانشگاه امام صادق (ع).
  6. بهبهانی (کرمانشاهی). س. م. ع. (1421ق). مقامع الفضل. ج 1. قم: مؤسسه علامه مجدد وحید بهبهانی.
  7. بهجت، م. ت. (1426ق). جامع‌المسائل. ج 3. قم: دفتر معظم‌له.
  8. بیگدلی، س. (1390). مشکلات و خلاءهای قانونی نهاد حضانت در نظام حقوقی ایران. دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره 55، 24-5.
  9. جبعی‌العاملی، ز. (1413ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. ج 8. قم: مؤسسه المعارف‌الاسلامیه.
  10. حائری، س. ع. (1418ق). ریاض‌المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل. ج 12. قم: مؤسسه آل بیت (ع).
  11. دهخدا، ع. ا. (1340). لغت‌نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران.
  12. زندی، م. ر. (1391). رویه قضایی دادگاه‌های تجدیدنظر استان تهران در امور خانواده؛ طلاق، نکاح، حضانت. تهران: انتشارات جنگل.
  13. صفایی، س. ح. و امامی، ا. (1381). حقوق خانواده. ج 2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  14. علی‌دوست، ا. (1388). فقه و مصلحت. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  15. فاضل‌لنکرانی، م. ج. و انصاری، ق. (1429ق). موسوعه احکام الاطفال و ادلتها، مقارنه تفصیلیه بین مذهب الامامیه و المذاهب الاخری. ج 1. قم: مرکز فقه الائمه اطهار (ع).
  16. کاتوزیان، ا. ن. (1385). دوره مقدماتی حقوق مدنی: خانواده. ج 2. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  17. کویینتون، آ. (1994). فلسفه سیاسی. ترجمه مرتضی اسعدی (1371). تهران: انتشارات بین‌المللی هدی.
  18. گلپایگانی، س. م. ر. (1409ق). مجمع‌المسائل. ج 2. قم: دارالقرآن الکریم.
  19. محمدی، ا. ح. (1383). مبانی استنباط حقوق اسلامی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  20. مصطفوی، ح. (1416ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. ج 6. تهران: مؤسسه الطباعه و النشر.
  21. مصلی‌نژاد، ن. (1390). بررسی تأثیر اراده در حضانت. دوفصلنامه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، شماره 55، 90-70.
  22. معاونت آموزش قوه قضائیه (1388). رویه قضایی ایران در ارتباط با دادگاه‌های خانواده. ج 39. تهران: انتشارات جنگل.
  23. معین، م. (1350). فرهنگ فارسی. ج 1. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  24. مکارم شیرازی، ن. (1389). احکام بانوان. قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی‌طالب (ع).
  25. منصور‌نژاد، م. (1388). دغدغه‌های جوان پویا: بررسی تطبیقی مفهوم مصلحت از دیدگاه اندیشمندان غربی و اسلامی. ج 33. تهران: نشر جوان پویا.
  26. موسوی‌خمینی، س. ر. (بی‌تا). تحریرالوسیله. ج 2. قم: دارالعلم.
  27. میرزای قمی، ا. (1413ق). جامع‌الشتات فی اجوبه السوالات. ج 4. تهران: مؤسسه کیهان.
  28. نجفی، م. ح. (1404ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الاسلام. ج 31. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  29. Alidoust, A. (2009). [Jurisprudence and Expediency]. Tehran: Organization of Islamic Thought and Culture Research Publications [in Persian].
  30. Asadi, L. S. (2007). [The Capacity of the Islamic Government and the Necessity of Mothers’ Custody]. Women’s Strategic Studies (Ketabe Zanan), 35, 31-63 [in Persian].
  31. Bahjat, M. T. (2003). [Jame Al-Masael]. Qom: Moazam lah Office Publications [in Arabic].
  32. Behbahani, S. M. A. (2000). [Maghame Al-Fazl]. Qom: Alameh Vahid Behbahani Institution [in Arabic].
  33. Bigdeli, S. (2012). [Problems and gaps in the legal custody of the Iranian legal system]. Family Law and Jurisprudence (Nedaye Sadeq), 55, 5-24 [in Persian].
  34. Dehkhoda. A. A. (1961). [Dehkhoda Dictionary]. Tehran: University of Tehran Press [in Persian].
  35. Education Assistant of Iran’s Justice System. (2009). [Iran’s Judicial Procedure on Family Courts]. Vol 39. Tehran: Jangal Publications [in Persian].
  36. Fazel Lankarani, M. J. & Ansari, G. (2007). [Mosue Ahkam Al-Atfal va Adelateha, Mogharenaht Tafsiliah bain Mazhab Al-Imamiah va Al-Mazaheb Al-Okhra]. Qom: Fiqh Aeme Athar Center [in Arabic].
  37. Golpaygani, S. M. R. (1998). [Majma’ Al-Masael]. Qom: Dar Al-Quran Al-Karim [in Arabic].
  38. Haeri, S. A. (1995). [Rayaz Al-Masael fi Tahghigh Al-Ahkam be Al-Dalayel]. Qom: Al-Bayt Institution [in Arabic].
  39. Ibn Babawayh (Sheikh Saduq), M. (1998). [Man La Yahzer Al-Feqhiyah]. Tehran: Saduq Publications [in Arabic].
  40. Ibn Fares, A. (1983). [Mu'jam Maghayees Al-Loghah]. Qom: Maktab Al-Alam Al-Islami [in Arabic].
  41. Imami, S. H. (2011). [Civil Law]. Vol 5. Tehran: Islamiyeh Publications [in Persian].
  42. Iranmanesh, M. (1995). [Children Custody]. Master Dissertation of Law, Imam Sadiq University [in Persian].
  43. Juba'i Al'Amili, Z. (1990). [Masalek Al-Afham ela Tanghih Sharaye Al-Islam]. Qom: Al-Ma’aref Al-Islamiah Institution [in Arabic].
  44. Katouzian. A. N. (2006). [Civil Rights Foundation: Family]. Vol 2. Tehran: Sahami Enteshar Company [in Persian].
  45. Makarem Shirazi, N. (2010). [Ahkam for Women]. Qom: Imam Ali School Publications [in Persian].
  46. Mansurnejad, M. (2009). [Dynamic Young People’s Concerns: A Comparative Study of the Concept of Interest from the Perspective of Western and Islamic Thinkers]. Vol 33. Tehran: Javan Pooya Publications [in Persian].
  47. Mirza-ye Qomi, A. (1992). [Jame’ Al-Shatat fi Ojuba Al-Soalat]. Vol 4. Tehran: Keyhan Institution [in Arabic].
  48. Moeen, M. (1972). [Moeen Encyclopedic Dictionary]. Vol 1. Tehran: Amir Kabir Publications [in Persian].
  49. Mohammadi, A. (2004). [Principles of Islamic Law Deduction]. Tehran: University of Tehran Press [in Persian].
  50. Mosalanejad, N. (2011). [To Study the Effect of Voluntary Termination of Child Custody]. Family Law and Jurisprudence (Nedaye Sadeq), 55, 70-90 [in Persian].
  51. Mostafavi, H. (1995). [Al-Tahghigh fi Kalimat Al-Quran Al-Karim]. Tehran: Al-Tebae va Al-Nashr Institution [in Arabic].
  52. Musavi Khomeini, S. R. (no date). [Tahrir Al-Vasileh]. Qom: Dar Al-Elm Publications [in Arabic].
  53. Najafi, M. H. (1983). [Jawahir Al-Kalam fi Sharh Sharaye Al-Islam]. Vol 31. Beirut: Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi [in Arabic].
  54. Quinton, A. (1994). Political Philosophy (M. Asaadi Trans.). Tehran: Hoda International Publications [in Persian].
  55. Safaei, S. & Imami, A. (2003). [Family Law]. Tehran: University of Tehran press [in Persian].
  56. Zandi, M. R. (2012). [Judicial Procedure of Appeal Courts of Tehran Province on Family Issues of Divorce, Marriage and Custody]. Tehran: Jangal Publications [in Persian].